تاریخچه حسابداری چیست؟

تاریخچه حسابداری در ایران و جهان

اگر بخواهیم اشاره ای به تاریخچه حسابداری در ایران و جهان داشته باشیم به 6000 سال پیش یعنی به هزاران سال قبل از میلاد مسیح برگردیم. در تمدن هایی از جمله بین النهرین که یکی از مهم ترین تمدن های بشری محسوب می شود بخش عظیمی از ثروت جامعه، در اختیار افرادی مانند فرمانروایان بود. کاهنان که جزو قشر ممتاز جامعه محسوب می شدند ثروت ها و درآمدهای حکومت را به طور انحصاری در اختیار داشتند.  نخستین مدرکی که در خصوص تاریخچه حسابداری کشف شده مربوط به لوحه های سفالین از تمدن سومر می باشد که در شهر بابل واقع شده است. قدمت این لوح به 3600 سال قبل از میلاد باز می گردد. جالب است بدانید که بر روی این لوحه، میزان دستمزد کارگران را درج کرده بودند.

اغلب افرادی که با علم حسابداری امروز آشنا هستند هیچ گاه تصور نمی کنند که این علم چه قدمت و پیشینه ای دارد و چه سیر تکاملی را طی کرده است. در حال حاضر مشاغل برای محاسبه امور مالی خود از نرم افزار حسابداری رستوران، نرم افزار حسابداری موبایل فروشی، نرم افزار حسابداری سوپرمارکت، نرم افزار حسابداری خدمات کامپیوتری، نرم افزار فروشگاهی سوپرمارکت و … استفاده می کنند و بسیاری از امور را به طور خودکار و اتوماتیک انجام می دهند.

بنیانگذار اصلی علم حسابداری کیست ؟

 در کتب غربی فردی به نام پاچیولی را به عنوان پدر علم حسابداری معرفی می کنند. اما اگر بخواهیم بنیانگذار این علم را به طور دقیق مورد بررسی قرار دهیم باید به سوابق تاریخی قبل از پاچیولی برگردیم. در آن زمان دانشمند ایرانی به نام خوارزمی که برای نخستین بار به مفهوماتی از جمله صفر، نحوه نگارش اعداد و ارقام، شمارش دهی و … اشاره کرد را پدر این علم بدانیم. خوارزمی یکی از برجسته ترین دانشمندان ایرانی بود که رساله ای به نام جبر و مقابله از آثار مهم او محسوب می شود. بسیار جالب است که بدانید سیستم دهدهی کنونی که مورد استفاده قرار می گیرد ترجمه رساله جبر و مقابله خوارزمی می باشد که توسط فردی به نام لئونارد فیبوناچی ترجمه شد و سپس کاربرد آن در تمام جهان فراگیر شد.

در قرن دهم میلادی یعنی 500 سال قبل از پاچیولی دانشمندی به نام محمدبن محمد ابوالوفای بوزجانی رساله ای به نام ضروریات علم حسابداری را برای افرادی همچون کاسبان و کاتبان به نگارش درآورد. این رساله نقش مهمی در حسابداری عملی داشت که افراد توانستند به خوبی از آن استفاده کنند.

سیر تکاملی حسابداری

پس از آنکه به تاریخچه حسابداری اشاره کردیم و افراد تاثیرگذار در این علم را شناختیم نوبت به این می رسد که به سیر تکاملی این علم بپردازیم. غالبا در کشورهایی مانند رم و یونان سیستم حسابداری پیشرفته تری وجود دارد. فردی به نام جمعدار که مامور دولت یا محافظ پول بود موظف به ارائه حساب و کتاب به ارباب خود بود. بدین منظور فهرستی از دریافتی ها و پرداختی ها بر حسب پول، مقیاس یا وزن را آماده می کرد که مجموع ستون های آن با یکدیگر مساوی بود. این شیوه از حسابداری تا قرون وسطی ادامه داشت و تنها جنبه های محدودی از فعالیت های مالی را شامل می شد و تا یک سیستم حسابداری جامع فاصله زیادی داشت. از دوران باستان تا اواخر قرون وسطی، تغییر زیادی در سیستم حسابداری شاهد نبودیم.

در خصوص سیر تکاملی و تاریخچه حسابداری باید بگوییم که در قرن 13 میلادی تغییراتی به وجود آمد که عامل آن شهرهای کوچکی بودند که خارج از سلطه پادشاهان در ایتالیای کنونی پا گرفتند. در این شهرها یا جمهوری های کوچک و مستقل، هیچ مانعی برای تجارت آزاد یا تجارت با سایر سرزمین ها وجود نداشت. به همین دلیل اقتصاد پولی رواج پیدا کرد. در قرن 13 و 14 که شاهد رشد بازرگانی بودیم، بانکداری و صنعت نیز رشد زیادی را تجربه کردند و تکنیک های جدیدی برای نگهداری پول به وجود آمد. متداول شدن معاملات نسیه، بزرگ تر شدن ابعاد موسسات، بهره مندی از عوامل متعدد در کسب و کار و … سیستم حسابداری را کامل تر کرد.

تاثیر انقلاب صنعتی در تاریخچه حسابداری

یکی از انقلاب هایی که توانست تاثیر شگرفی بر نظام اقتصادی داشته باشد انقلاب صنعتی است. در آن سال ها شاهد رواج حسابداری یا سیستم ثبت دو طرفه بودیم. از آنجایی که ابداع آن در کشور ایتالیا بود به نام سیستم حسابداری نیز شناخته می شد.و در طول قرن 18 میلادی تمام موسسات مالی و تجاری از این شیوه استفاده می کردند. انقلاب صنعتی در نیمه دوم قرن 18 آغاز شد و تا ابتدای نیمه اول قرن 19 ادامه داشت. این انقلاب که تاثیر مستقیمی در تاریخچه حسابداری داشت تغییر و تحولات اقتصادی و اجتماعی پررنگی به همراه داشت. همان طور که می دانید در این انقلاب شاهد قرارگیری ماشین در خدمت تولید بودیم که نحوه تولید را از دستی به کارخانه ای متحول کرد.

در حسابداری صنعتی ابتدا تاکید بر گزارش بهای تمام شده محصولات بود. این گزارش بر اساس اطلاعات مالی گذشته ارائه می شد و در پیش بینی آینده قدرت زیادی نداشت. در واقع پیش بینی آینده بر مبنای حدس و گمان بود تا مستندات! اما با بزرگ تر شدن کارخانجات و واحدهای تولیدی، روش های تولید تغییر کرد و میزان تولید نیز بالاتر رفت. به همین دلیل مدیریت کردن کارخانجات و موسسات دشوارتر شد. بر همین مبنا، مفهوم مدیریت علمی ایجاد شد که به معنای روش برخورد منطقی با مسائل برای یافتن بهترین راه بود.

درباره تاریخچه حسابداری باید بگوییم که با افزایش شمار استفاده کنندگان از اطلاعات مالی، وظایف حسابداران نیز از تحول زیادی برخوردار بود. به این معنا که آن ها ابتدا به رفع نیازهای معدودی از صاحبان سرمایه می پرداختند اما به مرور زمان اقدام به پاسخگویی به نیازهای گروه های متعدد، ذینفان، نیازهای مراجع و … کردند تا جایی که هم اکنون شاهد حسابداری نوین هستیم. قطعا با گذر زمان و پیشرفت تکنولوژی و ساختار، علم حسابداری نیز گسترش پیدا می کند.